Ομιλίες Συνέδρων

Μείζονα ζητήματα χωροταξικής, πολεοδομικής και περιβαλλοντικής πολιτικής

Η  χωροταξία είναι με πολύ απλά λόγια: η τάξη στον χώρο. Ο χώρος που διαθέτει η Ελλάδα δεν είναι άπειρος, γι’ αυτό πρέπει να τον βάλουμε σε τάξη, να τον διαχειρισθούμε σωστά. Σύμφωνα με το EU Compedium ο χωροταξικός σχεδιασμός ορίζεται ως το σύνολο των μεθόδων, που χρησιμοποιούνται από το δημόσιο τομέα για να επηρεάσουν τη μελλοντική κατανομή των δραστηριοτήτων στο χώρο.

Α.    Άρση των εμποδίων στη χωροθέτηση των επενδύσεων.

Τα εμπόδια που τίθενται από τις χωρικές πολιτικές (χωροταξική, πολεοδομική και περιβαλλοντική) στη χωροθέτηση των επενδύσεων είναι πολλά. Τα εμπόδια αυτά έχουν πέντε συγκεκριμένες πηγές:

1. ανεπάρκειες και προβλήματα της νομοθεσίας,

2. λανθασμένες, αντι-επενδυτικές επιλογές διαφόρων εγκεκριμένων σχεδίων,

3. έλλειψη ορισμένων σχεδίων που προβλέπονται από τη νομοθεσία αλλά δεν έχουν εγκριθεί και χωρίς αυτά δεν επιτρέπεται η χωροθέτηση ορισμένων κατηγοριών επενδύσεων,

4. αντί-επενδυτικές πρακτικές όλων των επιπέδων της διοίκησης (με την έννοια των παρατυπιών και των αυθαίρετων αποφάσεων),

5. έλλειμμα πολιτικής βούλησης.

(Τα 4 και 5 απορρέουν συχνά από ιδεοληψίες, ενώ ενίοτε συνδέονται και με διαφθορά. Τα 1, 2, και 3 αποτελούν συνήθως την αιτία των αποφάσεων του Σ. τ. Ε. που αναστέλλουν τις επενδύσεις Μερικές φορές αυτές οφείλονται επίσης σε ιδεοληψίες ή παρανοήσεις, αλλά στις περισσό­τερες περιπτώσεις οι αρνητικές δικαστικές αποφάσεις οφείλονται σε ένα από τα 1, 2 ή 3).

Για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων απαιτούνται αντίστοιχες δράσεις:

1.    αναμόρφωση νομοθεσίας,

2.    επανεξέταση υφιστάμενων και βελτίωση τρόπου επίβλεψης και εκπόνησης μελλοντικών,

3.    προώθηση σχεδίων που σήμερα προβλέπονται αλλά δεν υπάρχουν,

4.    ριζική αναμόρφωση της διοίκησης (ως προς τις πρακτικές που εφαρμόζονται και τις νοοτροπίες που επικρατούν, καθώς επίσης και την αίσθηση ευθύνης - accountability),

5.    αναμόρφωση ει δυνατόν του πολιτικού συστήματος (προφανώς απαιτούνται νέα σχήματα και, μερικώς, νέο προσωπικό).

Τέτοιες αλλαγές θα αυξήσουν σημαντικά την ασφάλεια δικαίου και τη δυνατότητα αξιοποίηση των ακινήτων (τόσο των ιδιωτών όσο και του δημοσίου).

Επιπλέον, πρέπει να αντιμετωπιστούν και τα εμπόδια που απορρέουν από νομοθετικά πλαίσια και φορείς «μη χωρικού» χαρακτήρα που έχουν όμως καθοριστικό ρόλο στη χωροθέτηση των επενδύσεων. Κυρίως, πρόκειται για τη δασική νομοθεσία και την αρχαιολογική νομοθεσία (και τους αντίστοιχους φορείς). Απαιτείται ρεαλιστική προσέγγιση των εμποδίων που έχουν σήμερα αυτές τις πηγές, όχι με την έννοια της κατάργησης της αναγκαίας προστασίας δασών και αρχαιολογικών χώρων, αλλά προς την κατεύθυνση:

(α) της δημιουργίας ενός σαφούς και διαφανούς πλαισίου,

(β) μηχανισμών που θα παράγουν τις αναγκαίες αποφάσεις ή γνωμοδοτήσεις σε σύντομο χρονικό διάστημα, και

(γ) αντιμετώπισης / άρσης ορισμένων νομοθετικών προβλέψεων που δεν έχουν σχέση με τη σημερινή πραγματικότητα (πχ. «δάση» που έχουν παύσει προ πολλού να υπάρχουν κλπ.).

Β.    Αντιμετώπιση των πολύ μεγάλων καθυστερήσεων που παρατηρούνται κατά τη διαδικασία έγκρισης των σχεδίων

Είναι απόλυτα αναγκαία η αντιμετώπιση, δηλαδή η ριζική μείωση, των πολύ μεγάλων καθυστερήσεων που παρατηρούνται στην έγκριση χωρικών (και κυρίως πολεοδομικών) σχεδίων. Τα σχέδια αυτά είναι αναγκαία τόσο για τις επενδύσεις όσο και για την οικιστική ανάπτυξη και αξιοποίηση της έγγειας περιουσίας των πολιτών. Οι πηγές των καθυστερήσεων και οι δράσεις που απαιτούνται για την αντιμετώπιση τους είναι αντίστοιχες:

α) Περίπλοκο νομοθετικό πλαίσιο που προβλέπει πολύ μεγάλων αριθμό επάλληλων ή αλληλεξαρτημένων σχεδίων (με αποτέλεσμα τη «μεταφορά» καθυστερήσεων από το ένα στο άλλο σχέδιο). Απαιτείται: απλούστευση και κωδικοποίηση νομοθεσίας

β) Τεράστιες αδυναμίες των οργάνων παρακολούθησης και έγκρισης κατά την εκπόνησης των σχεδίων. Απαιτείται: μεταρρύθμιση του συστήματος και αναμόρφωση των οργάνων παρακολούθησης και έγκρισης των σχεδίων

ν) Προβληματική σχέση μεταξύ των κύριων πολεοδομικών σχεδίων (κυρίως μεταξύ του υπερκείμενου Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου / Σχεδίου Χωρικής Οργάνωσης και Ανάπτυξης Ανοικτής Πόλης και της υποκείμενης Πολεοδομικής Μελέτης). Απαιτείται: Αναμόρφωση του συστήματος πολεοδομικού σχεδιασμού (απαιτείται αντιστροφή του τρόπου έγκρισης: τα λιγότερα (300-600) ΓΠΣ πρέπει να εγκρίνονται με προεδρικό διάταγμα, και οι πολυάριθμες Πολεοδομικές Μελέτες (περί τις 6.000) με αποφάσεις (κυρίως περιφερειάρχη), σε αντίθεση με ότι ισχύει σήμερα

δ) «Πληθωρισμός» των προδιαγραφών των σχεδίων που έχει ως συνέπεια την επιμήκυνση του χρόνου εκπόνησής τους για τη συλλογή πληροφοριών και σύνταξη αναλύσεων που είναι περιττές. Απαιτείται: Απλούστευση και «κούρεμα» των προδιαγραφών των σχεδίων

ε) Έλλειψη σχεδιαστικών υποδομών (κυρίως: Κτηματολογίου και οργανωμένων πληροφοριακών συστημάτων). Απαιτείται: Δημιουργία σχεδιαστικών υποδομών (αναγκαστικά σταδιακή για το Κτηματολόγιο, αλλά τα πληροφοριακά συστήματα μπορούν να δημιουργηθούν σε μικρό χρόνο και με μικρό κόστος)

Γ.    Οι πόλεις και οι αστικές αναπλάσεις

Για τις πόλεις προτείνεται η προώθηση αστικών αναπλάσεων νέου τύπου:
Οι αναπλάσεις που βασίζονται απλώς σε πεζοδρομήσεις, δημιουργία χώρων πρασίνου ή και τα δύο είναι παρωχημένες και δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τα πολλαπλά προβλήματα των μεγάλων πόλεων της Ελλάδας. Απαιτούνται τελείως νέου τύπου αναπλάσεις (του είδους που στο διεθνή χώρο ονομάζονται «αστική αναγέννηση» / “urban regeneration”). Αναπλάσεις που θα έχουν ταυτόχρονα περιβαλλοντικές, πολεοδομικές, κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις.

Εξυπακούεται ότι η αναλογία εμπλοκής των παραπάνω παραμέτρων μπορεί να διαφέρει από περιοχή σε περιοχή. Στην κατεύθυνση αυτή μπορούν να ομαδοποιηθούν σε δύο βασικά είδη:

(α) «αμυντικές» αναπλάσεις, εστιασμένες στην αντιμετώπιση προβλημάτων των πιο πάνω κατηγοριών, και

(β) «επιθετικές» αναπλάσεις, εστιασμένες στην αξιοποίηση ευκαιριών, κυρίως αναπτυξιακού χαρακτήρα.

Για την προώθηση τέτοιων νέου τύπου αναπλάσεων (που, σημειωτέον, απαιτούνται επειγόντως), πρέπει:

1. να παύσει η μονομερής και αποκλειστική εστίαση του ΥΠΕΚΑ και άλλων φορέων (δήμων κπ.) στις πεζοδρομήσεις

2. να δημιουργηθεί το πλαίσιο (νομικό και πολιτικό που σήμερα λείπει) για τη συμμετοχή ιδιωτικών κεφαλαίων (μεγάλων, όπως τα τραπεζικά, αλλά και μικρών, όπως αυτά που διαθέτουν οι μικροϊδιοκτήτες ακινήτων) στις αναπλάσεις, δεδομένου ότι τα δημόσια κεφάλαια δεν επαρκούν κατά κανένα τρόπο για τις απαιτούμενες εκτεταμένες και πολυδιάστατες αναπλάσεις,

3. να παύσουν να κυριαρχούν οι ιδεοληψίες που χαρακτηρίζουν σήμερα τη διοίκηση και σε μεγάλο μέρος του πολιτικού προσωπικού σχετικά με το χαρακτήρα των αναπλάσεων.

Δ.    Αποκατάσταση της ισορροπίας μεταξύ προστασίας του περιβάλλοντος και προστασίας της ιδιοκτησίας.

Πρόκειται για δύο αγαθά που, σύμφωνα με το Σύνταγμα, προστατεύονται εξίσου, αλλά στη πράξη η ισορροπία μεταξύ τους έχει συχνά αλλοιωθεί (παραδείγματα: η μακροχρόνια, συχνά επί δεκαετίες, δέσμευση ιδιοκτησιών για δημιουργία κοινοχρήστων χώρων, χωρίς ουσιαστική αποζημίωση των ιδιοκτητών).

Πέρα από τη διακοπή τέτοιων πρακτικών (που συνηθέστερα ασκούνται από την τοπική αυτοδιοίκηση) θα πρέπει να θεσμοθετηθούν μηχανισμοί πολιτικής γης αντισταθμιστικού χαρακτήρα που θα μειώνουν τη μονομερή επιβάρυνση ορισμένων ιδιοκτησιών λόγω των (ορθών, ενδεχομένως, από την άποψη του δημόσιου συμφέροντος) επιλογών του σχεδιασμού. Κάτι τέτοιο, πέρα από τη συμβολή του στην ίση μεταχείριση των πολιτών, θα μειώσει και τις, τοπικές κυρίως, αντιδράσεις στο σχεδιασμό και θα διευκολύνει την ουσιαστική εφαρμογή του τελευταίου.